Forum Obywatelskiej Modernizacji – Centrum nauki Kopernik, Polski Związek Głuchych
Polski Związek Głuchych jest największym i najstarszym stowarzyszeniem osób głuchych. Powstał w 1946 roku i jest kontynuatorem tradycji przedwojennych organizacji skupiających osoby głuche i ich przyjaciół.
Obecnie PZG ma oddziały i koła terenowe w całym kraju. Każdego dnia w prawie 200 miejscach jedocześnie spotykają się młodsi i starsi głusi by spędzić razem czas, dowiedzieć się czegoś nowego i rozwiązać swoje problemy. Działalność PZG jest bardzo zróżnicowana tak jak zróżnicowane są potrzeby osób głuchych. Wśród kluczowych aspektów tej działalności znajdują się:
- prowadzenie miejsc spotkań (świetlic, klubów) dla głuchych,
- pomoc w załatwianiu codziennych spraw,
- tłumaczenia na język migowy,
- pomoc w poszukiwaniu pracy.
Poza działalnością związaną z codziennym wsparciem osób głuchych PZG prowadzi bardzo rozbudowaną działalność rzeczniczą. Wśród największych wyzwań jakie stoją przed PZG znajdują się dostęp do informacji i edukacji, ochrona praw osób głuchych, ochrona i promocja Kultury Głuchych i polskiego języka migowego (PJM).
Co jest najważniejszym wyzwaniem stojącym przed PZG? Uświadomienie osobom słyszącym, że „głusi nie gęsi i swój język mają”. Język polski jest dla części osób głuchych językiem obcym. Pierwszym językiem głuchych jest polski język migowy. Język ten jest odmienny od języka, w którym napisany jest tekst, który właśnie Państwo czytacie. PJM ma swoją własną gramatykę i własne słowa wyrażane nie tylko gestami ale też mimiką, ułożeniem ciała i miejscem w przestrzeni, w którym wykonywany jest znak migowy. Głusi są więc w pewnym sensie obcokrajowcami w Polsce. Żeby dobrze funkcjonować w społeczeństwie muszą poznawać dwa języki: polski język migowy i język polski. Powszechnym przekonaniem wśród osób słyszących jest to, że wszystkie osoby głuche biegle posługują się językiem polskim więc jeśli czegoś nie usłyszą to mogą to sobie przeczytać. Rzeczywistość jest jednak zupełnie inna.
Żeby słyszącym uświadomić złożoność problemu od czterech lat PZG organizuje grę miejską „Miasto Głuchych”. Idea gry polega na odwróceniu ról. W Mieście Głuchych wszystko odbywa się w języku migowym. Migają urzędnicy, pracodawcy, sprzedawca w sklepie, kolega w pracy, pani w bibliotece, prawniczka i pan na poczcie. Zadaniem słyszących uczestników gry jest zrealizowanie zadań dnia codziennego. Trzeba znaleźć pracę, zrobić zakupy na kolację albo przekonać policjanta, żeby nie wypisywał mandatu. Słyszący mają więc możliwość poczucia jak każdego dnia wygląda sytuacja głuchych w społeczeństwie. Do udziału w grze zapraszamy często gości szczególnych – przedstawicieli władz różnego szczebla by mogli sami przekonać się jak ważna jest dostępność informacji w języku migowym w codziennym życiu głuchych obywateli.
Polski Związek Głuchych walczy o tę dostępność na różnych polach. Przede wszystkim staramy się zwrócić uwagę na konieczność prowadzenia edukacji dzieci i młodzieży w oparciu o metodę dwujęzyczną. Pierwszym językiem (naturalnym) dla osób głuchych jest język migowy. W nim powinny poznawać język polski i dzięki temu na zakończenie edukacji biegle posługiwać się oboma językami. Prawo do takiego rozwiązania gwarantuje osobom głuchym art. 24 Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Droga do tego celu jest jednak bardzo długa. PZG prowadzi rozmowy z Ministerstwem Edukacji Narodowej, jego przedstawiciele biorą też udział w pracach Rady Języka Migowego i współpracują z Pełnomocnikiem Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Szczególnym partnerem w zabiegach o wprowadzenie metody dwujęzycznej do szkół dla głuchych jest Rzecznik Praw Obywatelskich. Profesor Irena Lipowicz nie tylko powołała, na wniosek przedstawicieli PZG, zespół ds. osób głuchych ale także w swoich wystąpieniach generalnych wielokrotnie wskazywała MEN potrzebę respektowania praw osób głuchych.
Staramy się wprowadzać polski język migowy do szkół dla głuchych nie tylko metodą administracyjną. Przygotowujemy do pracy z głuchymi dziećmi także nauczycieli pracujących w szkołach dla głuchych. W ramach projektu „4 kroki” opracowaliśmy program do nauczania języka migowego i zrealizowaliśmy kursy dla 1170 nauczycieli. Poza tym, że mieli oni możliwość poznać podstawy polskiego języka migowego (w szkołach nauczyciele posługują się na co dzień jedynie systemem językowo-migowym) większość po raz pierwszy miała do czynienia z głuchym lektorem. To też była bardzo ważna lekcja. Znów mieliśmy odwrócenie roli. To głuchy lektor uczył czegoś słyszącego nauczyciela. Zmiana ról, która pomogła dużej części uczestników inaczej spojrzeć na swoich wychowanków. Nauka polskiego języka migowego musi być w szkołach kontynuowana. Każdy nauczyciel pracujący w szkole musi biegle znać polski język migowy. Spowoduje to, w dłuższej perspektywie, wyższy poziom nauczania w szkołach i w efekcie znacznie lepszą pozycję osób głuchych na rynku pracy i w życiu społecznym.
Wśród ważnych zadań jakie stoją przed PZG na najbliższe lata są też wyzwania związane ze zmianą filozofii społeczeństwa i państwa do roli osób głuchych. Głusi nie są niepełnosprawni. Są zwykłymi obywatelami, którzy posługują się niezwykłym językiem. Muszą oczywiście dobrze poznać język większości (język polski) ale muszą mieć też zagwarantowany dostęp do usług w polskim języku migowym. Jednym ze sposobów zapewnienia takiego dostępu jest usługa wideotlumacz.pl – pozwala ona na dostęp przez internet do tłumacza języka migowego z każdego miejsca i, docelowo, o każdym czasie. Namawiamy instytucje publiczne i firmy do instalacji w miejscach obsługi klientów wideotelefonów, które pozwolą osobom głuchym na samodzielność. Głuchy w firmie czy urzędzie musi być traktowany jak każdy inny obywatel. Docelowo chcemy wyposażyć wszystkie osoby głuche w mobilne urządzenia (smartfony i tablety), które zapewnią nieograniczony dostęp do tłumaczy. Jest to rozwiązanie nie tylko najlepsze ale i najtańsze. Zamiast zatrudniać tłumaczy albo płacić za dostęp do systemu w każdym miejscu osobno lepszym rozwiązaniem jest dać osobom głuchym tłumacza do ręki. Mamy nadzieję, że przekonamy do tego władze, które zdecydują się na finansowanie rozwiązania mobilnego.
Osoby głuche muszą być samodzielne. Dlatego ważna jest dostępność informacji w języku migowym. Dlatego PZG świadczy usługi polegające na dostosowaniu przestrzeni publicznej do potrzeb głuchych. Tłumaczymy strony internetowe, przygotowujemy poradniki i filmy instruktarzowe w PJM. Chcemy żeby głusi byli świadomymi obywatelami dlatego przygotowaliśmy tłumaczenie na PJM Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej i Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Wszystkie te działania wymagają nakładów finansowych. Niestety często spotkamy się ze stanowiskiem, że dostępność to zadanie właśnie organizacji pozarządowej jaką jest PZG. Wciąż musimy przekonywać różne podmioty publiczne, że głusi są obywatelami i mają prawo być traktowani tak jak inni a więc mają prawo by poznawać świat i Polskę przez swój język – polski język migowy.
Piotr Kowalski
Polski Związek Głuchych