Najpierw transparentność, później zaufanie?

Drogie Kongresowiczki, Drodzy Kongresowicze, Szanowni Państwo,

kiedy na konferencji humanistów użyłem określenia „kapitał społeczny” – w sensie zdolności do tworzenia relacji społecznych opartych na zaufaniu, lojalności i współpracy – spotkała mnie reprymenda. Słowo „kapitał” sugeruje bowiem patrzenie na te relacje w sposób instrumentalny – pod kątem rozwoju gospodarczego. Tymczasem dla humanisty tego rodzaju ład społeczny ma wartość autoteliczną – samą w sobie. Pozwala lepiej żyć w społeczeństwie. Niski poziom zaufania  (kapitału społecznego) w Polsce był od początku transformacji (1989 r.) zauważany przez socjologów, psychologów, a później także specjalistów od zarządzania biznesem i rozwoju gospodarczego. Mimo braku większego postępu w tym zakresie, Polska gospodarka rozwijała się przez ostatnie 30 lat bardzo dobrze – miała inne rezerwy i siły napędowe.

Dziś problem zaufania powraca – w kontekście skuteczności działań państwa i przestawienia się na tory rozwoju proinnowacyjnego i teraz nie możemy już go zignorować. Obecne wyzwania – pandemia, klimat, innowacje itp. – są tak złożone, że wymagają zaufania i współdziałania zarówno państwa, społeczeństwa, jak i podmiotów gospodarczych. Powinniśmy nauczyć się współpracować i myśleć w kategoriach wspólnego dobra i wspólnych celów.. Wraca więc podstawowe pytanie, jak budować tę zdolność do myślenia i działania zbiorowego Polaków, zachowując jednocześnie polski gen indywidualnej zaradności i przedsiębiorczości.

Czeka nas wielka debata – w jakich realiach może rozwijać się kapitał społeczny i zaufania? Jak tworzyć warunki sprzyjające współpracy? Jakie reguły gry wzmacniają kapitał społeczny, a jakie go niszczą? Tu można postawić tezę – wydaje się najbardziej oczywistą – potrzebujemy więcej transparentności i dobrego przykładu (który jak mówi przysłowie – powinien „iść z góry”). Tak więc nie „układy” i klientelizm, ale transparentność i „rozliczalność” państwa (instytucji publicznych) to droga do poprawy zbiorowego myślenia i działania Polaków.

Serdecznie zachęcam do przesyłania komentarzy na temat naszych najnowszych publikacji, debat, audycji oraz tekstów – naszą aktywność z ostatniego miesiąca przedstawiam poniżej. Państwa opinie są dla nas ważnym wskaźnikiem, w którym kierunku powinna podążać dalsza obywatelska dyskusja.

Łączę serdeczne pozdrowienia i wyrazy szacunku

dr Jan Szomburg

Przewodniczący Rady Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową

Inicjator Kongresu Obywatelskiego