Natura wyzwań przyszłości wymaga większej roli regionów

Drogie Kongresowiczki, Drodzy Kongresowicze, Szanowni Państwo,

tylko dobrze zorganizowana Polska będzie w stanie sprostać turbulentnemu i transformującemu się światu. Niedocenionym ogniwem siły naszego kraju są samorządy regionalne. W powszechnej świadomości łączone są one raczej ze sprawną dystrybucją środków unijnych aniżeli z rolą kreatora rozwoju. Tymczasem w trakcie swego, już ponad 20‑letniego, funkcjonowania regiony wykształciły całą paletę funkcji, ról i potencjałów, które – choć często niedostrzegane – są niezwykle obiecujące wobec wyzwań przyszłości.

Lista tych nieuświadomionych ról samorządu regionalnego, które są bardzo istotne z perspektywy przywództwa wobec wyzwań przyszłości, prezentuje się następująco:

1. Kreatorzy tożsamości i wspólnotowości regionalnej – wobec wyzwania scalenia różnych ziem i miast wobec dziedzictwa pozaborowego, powojenno­‑migracyjnego i post PRL‑owskiego.

2. Koordynatorzy i harmonizatorzy rozwoju ukierunkowujący działania samorządów lokalnych w stronę wyzwań przyszłości.

3. Dystrybutorzy środków z Unii Europejskiej – twórczy adaptatorzy celów unijnych na poziom lokalny i regionalny.

4. Kuźnie nowych rozwiązań (innowacji organizacyjnych i społecznych, wzorców działań, regulacji, procedur itd.) – miejsca eksperymentowania i uczenia się od siebie.

5. Huby wiedzy – dotyczącej procesów i trendów globalnych oraz europejskich, ale również „czuli diagności” zmian lokalnych i regionalnych – dla różnych terytorialnych aktorów (np. w procesach konsultacji społecznych).

6. Laboratoria wspólnego myślenia i działania – uczenia się definiowania wspólnie celów, kooperacji międzygminnej i międzysektorowej, budowniczy trwałych relacji opartych na zaufaniu – twórcy kapitału terytorialnego i społecznego.

7. Promotorzy i liderzy transformacji wszystkich dziedzin życia w kierunku pro‑klimatycznym i pro‑środowiskowym.

8. Ośrodki budowy odporności i elastyczności – zarówno tej doraźnej (wobec szoków zewnętrznych i turbulentnych czasów), jak również strategicznej i strukturalnej (np. niezależność energetyczna).

9. Motory rozwoju infrastrukturalnego i wyższej jakości usług publicznych – inwestorzy w drogi, kolej, sieci cyfrowe itp. ale również w konkretne usługi publiczne – np. zdrowie, transport zbiorowy, edukacja.

10. Twórcy proinnowacyjnych ekosystemów rozwoju – łączących różne sektory dla budowy nowej konkurencyjności w oparciu o nowe technologie.

Już pobieżna analiza zestawu tych ról pozwala zrozumieć jak wielka potencjalna siła drzemie w samorządnych regionach. Przede wszystkim trzeba docenić ich dorobek w tworzeniu tożsamości i wspólnot regionalnych – swego rodzaju kapitału terytorialnego, sieci relacji, zaufania i współpracy. To właśnie takie więzi umożliwiają szybką reakcję w turbulentnych czasach, a także efektywną mobilizację i ukierunkowanie zasobów np. w sytuacji pandemii, katastrof naturalnych, kryzysów uchodźczych czy nagłych deficytów.

Nie mniej ważną rolą samorządów regionalnych jest eksperymentowanie, pilotaż różnych rozwiązań i innowacji – zwłaszcza w sferze instytucjonalno­‑organizacyjno­‑proceduralnej. Polska nie sprosta wymogom przyszłości jeśli nie usprawni swoich instytucji oraz nie poprawi wzorców i sposobów współdziałania. To nie wielkość wydatków (inwestycji), ale właściwe reformy, jakość instytucji, efektywność ich współpracy oraz zdolność włączenia społeczeństwa w konieczną zmianę trajektorii rozwojowej, będą kluczowe dla sukcesu w konkurencji europejskiej i globalnej. Same wydatki nie zawsze przynoszą rozwój, czasami prowadzą do niepotrzebnych obciążeń (np. chybiona infrastruktura). Tymczasem za dobrymi reformami zazwyczaj przychodzą również liczne inwestycje dobrej jakości.

W obliczu turbulencji i konieczności transformacji – de facto – wszystkich dziedzin życia – aby sprostać wyzwaniom klimatyczno­‑środowiskowym (ograniczeniu energo‑ i zasobo­‑chłonności – zmianom w modelu konsumpcji itp.) niezwykle ważna jest również rola regionów jako naturalnych liderów i promotorów nowej rzeczywistości gospodarczej, administracyjnej i społecznej.

Konieczne są również zupełnie nowe rozwiązania organizacyjne, nowe regulacje, nowe wzorce zachowań, komunikacji itp. Tego nie da się wymyślić i narzucić od góry – ta wielka transformacja musi być współprogramowana od dołu. W tym zakresie regiony mają ogromną rolę do odegrania. Są idealnym miejscem harmonizacji uwarunkowań lokalnych z szerszymi i bardziej długofalowymi interesami rozwojowymi oraz eksperymentowania z nowymi politykami, narzędziami, sposobami zarządzania, ekosystemami współpracy itp.

Regiony mają ogromną rolę do odegrania. Są idealnym miejscem harmonizacji uwarunkowań lokalnych z szerszymi i bardziej długofalowymi interesami rozwojowymi oraz wykuwania nowych rozwiązań organizacyjnych.

dr Jan Szomburg
Przewodniczący Rady Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową
Inicjator Kongresu Obywatelskiego