Forum Obywatelskiej Modernizacji – Akademia Rozwoju Filantropii, Naczelna Organizacja Techniczna, Stowarzyszenie Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej

 Akademia Rozwoju Filantropii

 Naczelna Organizacja Techniczna

Stowarzyszenie Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej

Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL to organizacja, która działa na rzecz rozwoju społeczności lokalnych w Polsce. Wspiera i edukuje animatorów społecznych, czyli osoby i instytucje z różnych sektorów i dziedzin życia publicznego, które angażują do działania środowiska lokalne, skupione wokół wspólnego miejsca lub wspólnej sprawy. CAL tworzy dla nich przestrzeń spotkań i zaprasza do dyskusji, wychodząc z założenia, że praca animacyjna jest kluczowym elementem każdego działania w sferze publicznej, a zmiana społeczna zawsze zaczyna się w lokalnej społeczności.

„Odkryj siłę społeczności” – to hasło w skrócie oddaje filozofię i sposób działania naszej organizacji. Jesteśmy przekonani, że zmianę i rozwój społeczny trzeba rozpocząć od konkretnej społeczności: lokalnej, sąsiedzkiej, wirtualnej, interesu. Potencjał i siłę społeczności trzeba jednak umieć odkryć, wspierać i rozwijać. Tego można się nauczyć. Wierząc w siłę sprawczą edukacji, odwołujemy się do polskiej tradycji pedagogiki i pracy społecznej, czego programowym i symbolicznym wyrazem jest powołany przez nas Instytut im. Heleny Radlińskiej.

W ciągu ponad 13-letniej działalności opracowaliśmy skuteczną i uniwersalną metodę ożywiania społecznej energii, którą nazwaliśmy animacją społeczną. Wiemy że jej zastosowanie przynosi realne zmiany w życiu ludzi i społeczności. Sprawdzoną i efektywną strategią, którą stosujemy od wielu lat, okazało się wspieranie aktywnych społeczności poprzez odpowiednio przygotowane do tej roli lokalne instytucje publiczne, które promujemy pod wspólną marką CAL – centrum aktywności lokalnej. Nasze innowacyjne rozwiązania służą praktycznej realizacji idei zrównoważonego rozwoju lokalnego, którego efektem jest lepsza jakość życia i równe szanse rozwoju dla każdego obywatela. Jesteśmy pewni, że jest to możliwe przede wszystkim poprzez uruchomienie potencjału ludzi – „odkrycie siły społeczności“.

Na przykładzie pracy animatorów i edukatorów Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we Włocławku opiszemy w jaki sposób działania CAL przyczyniają się do społecznej modernizacji Polski, która może się udać jeśli na dobre zmieniają się postawy zwykłych obywateli.

Renata Stańczyk
MIEJSKI OŚRODEK POMOCY RODZINIE we Włocławku
„ZAKRĘT” WE WŁOCŁAWKU

Opracowanie powstało w ramach projektu „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” współfinansowanego przez UE w ramach IFS.

Wprowadzenie

Opowiemy o procesie zmierzającym do zmobilizowania mieszkańców osiedla Leopoldowo we Włocławku do działań na rzecz poprawy warunków życia w środowisku lokalnym. Celem podejmowanych działań było wyłonienie lokalnych liderów, którzy swoją postawą i zaangażowaniem wpłyną następnie na pozostałych, angażując ich do rozwiązywania najistotniejszych problemów swojej społeczności lokalnej.

Tło/kontekst sytuacyjny

Włocławek jest miastem liczącym około 113 000 mieszkańców. Jest to obszar borykający się z poważnym problemem bezrobocia i ubóstwa spowodowane faktem, iż w ciągu ostatnich 10 lat zlikwidowane zostały największe zakłady produkcyjne. Bezrobocie wywołuje proces ubożenia mieszkańców miasta, co wpływa na zwiększenie liczby rodzin, których zaległości w pokrywaniu opłat mieszkaniowych skutkują eksmisją do lokali o znacznie obniżonym standardzie. W ten sposób na terenie miasta powstało kilka miejsc, o których można powiedzieć „enklawy biedy”. Społeczności przypadkowe i bez tradycji, bez poczucia przynależności do danego terenu, w których najszybciej rozwijają się wielopłaszczyznowe problemy dotyczące niemal każdej dziedziny życia.

Grupa docelowa

W obszarze działania edukatorów i animatorów z OPS znajduje się jedna z takich „enklaw biedy” – osiedle które jest usytuowane na obrzeżach Włocławka w dużym oddaleniu od centrum miasta. To teren nieposiadający rozbudowanej infrastruktury. Połączenie z miastem stanowi jedna linia autobusowa. Mieszkańcy osiedla są stosunkowo małą społecznością. Na terenie osiedla zamieszkują 534 osoby w 181 rodzinach, z których 143 objęte są wsparciem OPS (łącznie 448 osób) co stanowi 84% ogólnej liczby mieszkańców. Wśród mieszkańców objętych wsparciem prawie 50 % to dzieci i młodzież do 18 -roku życia.

Problemy

Ważnym aspektem jest złożoność i różnorodność problemów występujących wśród dorosłych mieszkańców osiedla. Największymi z nich to długotrwałe bezrobocie oraz problem związany z nadużywaniem alkoholu, nie można pominąć również samotnego macierzyństwa, wielodzietności, przestępczości wśród młodzieży. Jest to społeczność wykluczona społecznie. Wśród mieszkańców Włocławka funkcjonował stereotyp dotyczący negatywnej postawy człowieka z „Zakrętu” – leniwego pijanego i roszczeniowego. Istotne przeszkody utrudniające mieszkańcom osiedla „Leopoldowo” powrót do prawidłowego funkcjonowania:

• bariera psychiczna – związana z utratą nadziei na poprawę własnej sytuacji, obniżeniem samooceny, zniechęceniem do działania
• bariera społeczna – długotrwałe pozostawanie bez pracy powoduje, w połączeniu z ubóstwem, uczucie bezradności i alienacji oraz uzależnienie od wsparcia udzielanego przez instytucje pomocowe. Pracownik socjalny traktowany jest jako osoba kontrolująca, udzielająca jedynie wsparcia finansowego.

Realizacja działania

W oparciu o wykonane wywiady środowiskowe, obserwacje pracowników socjalnych, przeprowadzane rozmowy i wnioski zebrane na spotkaniu obywatelskim z mieszkańcami ustalono, iż problemem artykułowanym przez mieszkańców na terenie osiedla społeczności są zdewastowane klatki schodowe, brak możliwości zagospodarowania czasu wolnego dla młodzieży.

Pierwszą inicjatywą w rozwiązywaniu tego problemu był projekt „Tęczowe Osiedle” skierowany do mieszkańców starych bloków. Dlaczego właśnie do nich? Ponieważ były to obszary najbardziej zdewastowane.

Głównym celem przedsięwzięcia była reintegracja społeczna rodzin zagrożonych wykluczeniem oraz wzbudzenie aktywności dzięki podjęciu wspólnych działań.

Uwzględniono również takie elementy jak:

• budowanie systemu motywującego do podjęcia wspólnych działań na rzecz własnego środowiska;
• kształtowanie pozytywnych zmian w indywidualnym funkcjonowaniu społecznym;
• formowanie pozytywnych postaw w działaniach społeczności mieszkańców jako grupy społecznej;
• prezentowanie zachowań pożądanych społecznie;
• wykonanie prac remontowych poprawiających estetykę pomieszczeń;
• umożliwienie mieszkańcom Leopoldowa, będącym w trudnej sytuacji materialnej, odmalowanie własnych mieszkań – mieszkańcy, którzy aktywnie włączyli się do prac otrzymywali farbę na ten cel;
• wzrost poczucia odpowiedzialności za wspólne powierzchnie mieszkalne;
• wychowywanie młodych mieszkańców osiedla poprzez promowanie postaw akceptowanych społecznie i godnych naśladowania;
• zmiana stereotypów dotyczących mieszkańców osiedla poprzez kontakt z lokalnymi mediami i prezentację efektów wykonanej pracy;
• kształtowanie wśród mieszkańców miasta nowego wizerunku mieszkańca Leopoldowa jako człowieka, który potrafi budować i dbać o wspólny majątek.

W pierwszej kolejności zależało nam na pozyskaniu lokalnych liderów, dzięki którym będzie możliwe inicjowanie działań zmierzających do rozwiązania następnych problemów.

Partnerzy

Zgodnie z naszymi standardami pracy w zakresie pracy środowiskowej zaprosiliśmy do działań partnerów lokalnych: przedsiębiorcy (użyczyli materiały budowlane, poczęstunek), spółdzielnia mieszkaniowa, która pomogła w oszacowaniu i koordynacji niezbędnych prac remontowych, Klub Integracji Społecznej, NGO.

Project

Pilotażowy projekt „Tęczowe osiedle” i nawiązana dzięki niemu współpraca z mieszkańcami osiedla i partnerami lokalnymi pozwoliły na zainicjowanie 5 kolejnych edycji tego projektu.

Były to przedsięwzięcia, do których chętnie przystępowali mieszkańcy bloków, niemal za każdym razem pojawiały się kolejne osoby, które deklarowały chęć pracy przy realizacji innych projektów. Planując kolejne edycje „Tęczowego osiedla” ustalaliśmy również plan działań wykraczających poza malowanie klatek a skierowanych do każdej grupy wiekowej.

Staraliśmy się tak dobierać i planować zadania aby nie były one jednorazowym incydentem a inspiracją i motywacją do dalszych działań.

Młodzież uczestnicząca w tych przedsięwzięciach, idąc za przykładem dorosłych, we własnym zakresie wymalowała pomieszczenia, w których odbywały się zajęcia a także wykonała boisko do plażowej piłki siatkowej.

Prowadzone i inicjowane przez nas przedsięwzięcia miały charakter cyklicznych systematycznych działań skierowanych do różnych grup wiekowych. Uczestnictwo w tych projektach stwarzało mieszkańcom szansę na nawiązanie partnerskich relacji sąsiedzkich oraz dawało możliwość uczenia się, w jaki sposób funkcjonuje grupa i jak w zespole można osiągać wspólnie wyznaczone cele. Obecnie na terenie osiedla realizowane są działania, których inicjatorem i głównym realizatorem jest społeczność lokalna.

Nie można pominąć bardzo ważnej inicjatywy, czyli spotkań z przedstawicielami poszczególnych bloków. Terminy spotkań wyznaczono na każdą ostatnią środę miesiąca. Obserwując frekwencję można stwierdzić, iż mają one duże znaczenie dla osób, którym zależy na poprawie warunków życia swojej społeczności. Są okazją do nabywania nowych umiejętności, do wymiany doświadczeń, wzajemnego wsparcia, ale przede wszystkim do wyznaczania wspólnych celów oraz zadań na poszczególne miesiące. Dają poczucie sprawczości i wpływu na otaczająca rzeczywistość. Mamy nadzieję, że jest to początek drogi do samodzielności.

Pięć edycji projektu „Tęczowe Osiedle” pozwoliło nam zbliżyć się do mieszkańców, nawiązać relacje zwolnione od zależności przyznawanej pomocy, ale opartej na partnerskiej współpracy. Poznawaliśmy również relacje między mieszkańcami, dane nam było zaobserwować, kto jest liderem, komu można zaufać a kogo trzeba wzmocnić. Na bazie tych systematycznie zbieranych informacji mogliśmy lepiej planować kolejne działania, które skuteczniej trafiały w potrzeby środowiska.

Każde z realizowanych przedsięwzięć oparte jest o projekt socjalny. Tworzenie projektu rozpoczyna badanie, którego wyniki zawarte są w opisie problemu. Na postawie analizy problemów oraz oczekiwań mieszkańców formułuje się cel główny oraz cele szczegółowe, a także grupę docelową, która te cele ma osiągnąć. Określamy również rezultaty, jakie zamierzamy osiągnąć w danym projekcie. Bardzo często cele oraz rezultaty określane są wspólnie z uczestnikami projektu podczas spotkań czy indywidualnych rozmów. Następnie planujemy szczegółowo zadania określając termin, miejsce ich wykonania oraz osoby (w tym również społeczność lokalną) oraz podmioty odpowiedzialne za ich realizację. Planujemy również budżet, jaki będzie potrzebny do realizacji przedsięwzięcia. Następnie, na podstawie własnych obserwacji i rozmów z mieszkańcami, opisujemy realizację poszczególnych etapów analizując również, jakie rezultaty zostały osiągnięte, zbierając na potwierdzenie szeroką dokumentację fotograficzną. Często na zakończenie projektu organizujemy spotkanie podsumowujące z uczestnikami, co pozwala im na aktywne uczestnictwo w każdym etapie projektu. Podejmowane działania promujemy współpracując z lokalnymi mediami a także za pośrednictwem naszej strony internetowej, podkreślając wkład wniesiony przez mieszkańców oraz rolę partnerów a także lokalnych sponsorów. Ponadto, wszystkie podmioty, które pomagają nam w realizacji przedsięwzięć otrzymują pisemne podziękowania.

Refleksje edukatora

Wciąż mamy wątpliwości czy nasze działania mają sens. Głównie wtedy, gdy na osiedlu pojawi się poważniejszy problem (jak zniszczenie latarni czy zniszczenie samochodu firmy remontowej). Żeby nie stracić wiary i siły musieliśmy nauczyć się dostrzegać te małe sukcesy, cieszyć z każdej nowej osoby, która dołącza się do nas i chce pracować na rzecz swojego środowiska. Minęły trzy lata współpracy z tą społecznością. Na początku to my potrzebowaliśmy wsparcia z ich strony żeby cokolwiek zacząć, teraz to oni potrzebują nas, żeby to, co udało się zrobić do tej pory utrzymać i dążyć do osiągnięcia nowych celów, które sami sobie wyznaczają. Rośnie grupa osób, którym na tym zależy i widać coraz większe ich zaangażowanie, to pozwala wierzyć, że minione trzy lata miały sens. Współpracując z tymi ludźmi czerpię energię i wiarę, że przyjdzie taki moment, w którym tworzyć wizerunek osiedla będą nie ci, którzy niszczą , ale ci, którzy naprawiają i pracują na rzecz swojej społeczności.