Idee dla Polski

Stawka współczesnego globalnego wyścigu technologicznego wykracza daleko poza sferę ekonomii i geopolityki. To w istocie walka o to, kto na świecie będzie w stanie zachować swoją podmiotowość i wewnątrzsterowność. Kto dziś przoduje w tej rywalizacji? Co się kryje za amerykańsko­‑chińską wojną handlową? Dlaczego Niemcy nie są dziś inspiratorem, a „hamulcowym” rozwoju nowoczesnych technologii w Europie? Jaka w całej tej układance może być rola Polski?

Każdego dnia, powtarzanymi wyborami, miliardy ludzi stopniowo „wyzwalają się” z pisma. Nie piszą listów – dzwonią. Nie czytają powieści – oglądają seriale. Nie opisują – fotografują. Nikt nas nie zmusza do takich wyborów – wydają się one dla nas wręcz naturalne. Nieodwołalnie przechodzimy do epoki postpiśmiennej. Wcześniej w historii podobny przełom miał miejsce tylko raz – kiedy pismo zastąpiło w kluczowych funkcjach mowę. Jakie były jego skutki? Jak znany nam świat zmieni się tym razem? W jaki sposób będziemy transferowali swoje przeżycia?

Gdy w 1918 roku konstytuowała się II Rzeczpospolita wielu mieszkańców polskich ziem przyjmowało to z większym lękiem niż radością. Oto do władzy powracali reprezentanci kultury szlachecko­‑inteligenckiej, których ludność chłopska obawiała się bardziej niż zaborców. Dlaczego wielu Polaków nadal dziś jeszcze to dziwi? Ilu z nas pamięta współcześnie o tym, że przez dziesięciolecia właściciele ziemscy mieli prawo „dysponować chłopami”, karać ich, czy przesiedlać? Że jeszcze zupełnie niedawno jeden człowiek mógł w majestacie prawa pobić drugiego? Ostatnie 150 lat to czas bezprecedensowej emancypacji ludu, upodmiotowienia milionów Polaków. Dlaczego tej wspaniałej opowieści nie ma dziś w naszej wspólnej, polskiej świadomości?

Rozwój przemysłu czwartej generacji przynosi szereg pytań dotyczących drogi jaką obrać, by polskie przedsiębiorstwa były w stanie najlepiej uwolnić swój potencjał w nowym otoczeniu rynkowym. Jak wykorzystać tę szansę? Czy powinniśmy zdać się jedynie na zasady wolnego rynku czy też swoją rolę w budowaniu konkurencyjności rodzimych firm mogłoby odegrać również państwo?

Na przestrzeni wieków wykształciły się w polskim społeczeństwie dwa etosy inteligenckie – obywatelsko­‑oświeceniowy oraz narodowo­‑konserwatywny. Wbrew pozorom – w wielu aspektach są one do siebie bardzo podobne. Obydwa wywodzą się z tradycji romantyzmu, obydwa skupiają się bardziej na etyce przekonań, niż etyce odpowiedzialności za codzienne działania. Ich wspólną cechą jest enklawowość, łączy je też podobne podejście do patriotyzmu. To niezwykle cenna wiedza, gdyż tylko uświadamiając sobie, jak wiele nas, Polaków łączy mamy szanse na zakończenie współczesnego wewnątrzspołecznego konfliktu.

Polskie przedsiębiorstwa produkcyjne „okopały się” w najmniej rentownym elemencie globalnego łańcucha wartości – w fazie montażowej. I choć zdarzają się „jaskółki”, to generalnie awans w kierunku najbardziej opłacalnych działalności związanych z projektowaniem rozwiązań oraz budowaniem marek i docieraniem z produktami na rynek, przez lata jawił się nam jako proces mozolny i żmudny, by nie powiedzieć – niemożliwy. Przemysł 4.0, będący w istocie wielką zmianą dotychczasowego paradygmatu wytwarzania, stanowi dla polskich MŚP szansę na to, by odejść od wykonywania jedynie zewnętrznych instrukcji. W jaki sposób może to nastąpić? Na czym opiera się ta koncepcja? Dlaczego należy patrzeć na nią przez pryzmat nie tylko szans, ale także zagrożeń?

Polska nie jest skazana na powrót do przeszłości, a obecna dezintegracja może być etapem przejściowym do integracji na wyższym poziomie. Im szybciej nakreślimy nową, bardziej dojrzałą i inkluzywną ideę Polski oraz zbudujemy wokół niej szeroki konsensus, tym szybciej wkroczymy na właściwe tory rozwoju.

Często mówi się, że nowoczesne technologie sieciowe „odrywają” społeczne interakcje od lokalności. W dobie internetu zaczyna być ona postrzegana pejoratywnie, w kategoriach zaściankowości, źle rozumianego zakorzenienia, nie wychodzenia naprzeciw globalnym wyzwaniom. I chociaż internet niewątpliwie łączy oddalonych od siebie ludzi, to tak naprawdę opiera się on właśnie na lokalności, zbliżając przede wszystkim tych, którzy już są sobie bliscy. W jaki sposób technologie komunikacyjne wypełniają dziś „próżnię socjologiczną”? Jaka jest ich rola w budowaniu gospodarki prosumenckiej? Czy jesteśmy już na ten proces gotowi mentalnie?

Czy szklanym sufitem rozwoju obywatelskości może być postawa władzy? Jeśli rządzący nie potrafią wykorzystać energii obywateli, ich krytycznego myślenia, jeśli zamykają się na ich głos i potrzeby, blokuje to oddolne zaangażowanie społeczne. Jak często z taką sytuacją mamy dziś do czynienia na szczeblu lokalnym w Polsce? Dlaczego rządzący boją się obywateli i się przed nimi bronią? Jakie pomysły na wyjście z tego pata podsuwają nam Gandhi oraz Vaclav Havel?