Pomorski Thinkletter

Tylko dobrze zorganizowana Polska będzie w stanie sprostać turbulentnemu i transformującemu się światu. Niedocenionym ogniwem siły naszego kraju są samorządy regionalne. W powszechnej świadomości łączone są one raczej ze sprawną dystrybucją środków unijnych aniżeli z rolą kreatora rozwoju. Tymczasem w trakcie swego, już ponad 20‑letniego, funkcjonowania regiony wykształciły całą paletę funkcji, ról i potencjałów, które – choć często niedostrzegane – są niezwykle obiecujące wobec wyzwań przyszłości.

Samorząd terytorialny w Polsce jest największym osiągnięciem naszej transformacji ustrojowej i gospodarczej. Jest on gwarantem demokracji i stanowi podstawę efektywnego zarządzania państwem. Skutecznie działający, wspomaga rozwój społeczno­‑gospodarczy, poprawia poziom i warunki życia mieszkańców. Każdy obszar posiada jednak odmienny kapitał terytorialny. Czym on jest i dlaczego jest tak ważny dla rozwoju? Jakie wyzwania czekają regiony w nadchodzących czasach? Gdzie szukać adekwatnych odpowiedzi?

Bezpieczeństwo, godne warunki życia, równowaga pomiędzy lokalnymi i indywidualnymi interesami a wspólnymi celami – natura wyzwań stojących przed wspólnotami samorządowymi od lat pozostaje niezmienna. Zmieniają się natomiast technologie – narzędzia przy pomocy których mierzymy się z szansami i zagrożeniami. Każdy samorząd województwa, korzystając z zasobów regionu i posiadanych narzędzi, zmierza – w ramach swoich kompetencji – do zapewnienia jego trwałego rozwoju. Czy aktualny zakres możliwości i paleta narzędzi będąca w ich dyspozycji są wystarczające, by skutecznie zarządzać rozwojem regionu? Czy wymagają raczej rozszerzenia i silniejszego umocowania w prawie?

Samorząd jako wspólnota mieszkańców to nasz wielki sukces. Po zmianach w 1989 roku poczuliśmy się naprawdę jak u siebie w domu i zaczęliśmy ten nasz nowy dom – Polskę, po swojemu, urządzać. Udało nam się wytworzyć to magiczne „razem”. Od czego zależy dalsze funkcjonowanie wspólnot regionalnych? Dlaczego tak ważna jest podmiotowość i obywatelskie zaangażowanie?

Niepewność i nieprzewidywalność – takimi hasłami można by opisać aktualną rzeczywistość. Najpierw, z dnia na dzień, musieliśmy nauczyć się żyć i pracować w warunkach pandemii. Potem, znów nagle i niespodziewanie, zderzyć z wyzwaniami konfliktu zbrojnego w Ukrainie. W dodatku tuż za rogiem czekają na nas kolejne kryzysy: gospodarczy, energetyczny, społeczny i inne… jeszcze nawet niezdefiniowane. W takich warunkach kluczem jest wysoka elastyczność, zdolność do nagłego samoorganizowania się oraz szybkość podejmowania decyzji. Miniony czas pokazał, że to właśnie te atuty cechowały samorządy regionalne.

Tereny województwa warmińsko­‑mazurskiego, najbardziej chyba ograbione ziemie współczesnej Polski, nie zdążyły jeszcze w pełni zaspokoić podstawowych potrzeb cywilizacyjnych, tymczasem już stają przed nowymi wyzwaniami. Pilna staje się nie tylko reakcja na takie zjawiska globalne jak zmiany klimatyczne czy nowa, zielona, filozofia rozwoju, ale również na bezpośrednie skutki pandemii COVID‑19 czy wojny na Ukrainie (bardzo odczuwalne w regionie). W sprostaniu tym wyzwaniom duże znaczenie będzie miała polityka władz centralnych i instytucji europejskich, które powinny lepiej dostosować wsparcie do nowej rzeczywistości i specyfiki regionu oraz szanować zasadę subsydiarności.

Tworzenie gospodarki nisko‑ lub zeroemisyjnej wymaga Transformacji Energetycznej (TE) – tzw. zielonej transformacji. Dla regionów wyrosłych na węglu i energetyce konwencjonalnej oznacza to kolosalne zmiany. Dotkną one bardzo głęboko – w tym tożsamości kulturowej ukształtowanej przez często ponad 150‑letnią, tradycję. Co zrobić, by dać im szansę wyjść z tego procesu „suchą stopą”? Dlaczego tak ważny jest koncept Sprawiedliwej Transformacji (ST)? Kim są jego główni aktorzy i jak może się kształtować w polskich regionach?

Pandemia COVID‑19, zmiany klimatu, kryzysy migracyjne czy konflikty zbrojne – wszystko to powoduje, że raz jeszcze powinniśmy zredefiniować wyzwania stojące przed regionami. Obecnie – w polityce rozwoju – prym wiedzie koncepcja inteligentnej specjalizacji. Ukierunkowuje ona ograniczone zasoby regionów na budowę przewag w oparciu o najmocniejsze atuty gospodarcze. Wobec dzisiejszych wyzwań konieczne jest jednak uzupełnienie jej o aspekty społeczne i środowiskowe. Aby to osiągnąć, warto wykorzystać Otwarty Proces Odkrywania.