Kongres Obywatelski

W dobie polikryzysu, dotykającego również polskie rolnictwo, niezwykle ważne – m.in. z punktu widzenia bezpieczeństwa żywnościowego kraju – jest wprowadzenie zmian w krajowej polityce rolnej. Ze względu na to, że transformacja to powolny proces, już dziś należy wypracować konkretne rozwiązania, które pozwolą nie tylko załagodzić nastroje powstałe wokół Europejskiego Zielonego Ładu, lecz także wzmocnią międzynarodową pozycję polskich gospodarstw rolnych. Jakie powinno być polskie stanowisko w ramach wielkiej debaty dotyczącej zmian we wspólnej polityce rolnej UE? Gdzie szukać nowych szans dla polskiego sektora rolnego i jak odpowiedzieć na złożone wyzwania współczesności?

O stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego rolnictwa decydują uwarunkowania ekonomiczno-organizacyjne, m.in. struktura obszarowa gospodarstw i intensywność produkcji, które zależą od określonego regionu (województwa). W odpowiedzi na tę zależność Polska prowadzi politykę rolną zgodną z zasadami wspólnej polityki rolnej UE, dodatkowo dopasowując ją do zróżnicowanych, regionalnych uwarunkowań krajowych. Jak powinna wyglądać przyszła polityka rolna Polski? Jakie są najważniejsze kierunki wspierania rolnictwa w regionach?

W ostatnich kilku dekadach na zmiany w strukturze agrarnej oddziaływały liczne zjawiska zewnętrzne, takie jak: globalizacja, ewolucja wspólnej polityki rolnej, okresy recesji gospodarczej oraz zmieniająca się sytuacja geopolityczna. Uwarunkowania te wpłynęły na zróżnicowany rozwój struktury rolnej w skali kraju. Obecnie mamy do czynienia z powszechną dezagraryzacją obszarów wiejskich i rodzin rolniczych, a co za tym idzie – również dezagraryzacją na płaszczyźnie społecznej, kulturowej, środowiskowej, a nawet instytucjonalnej. Jakie czynniki miały bezpośredni wpływ na zmniejszenie się liczby gospodarstw domowych czerpiących dochody z rolnictwa? Jak kompleksowo przeprowadzić rodziny rolnicze przez proces odrolniczenia? Czy zawsze musi być on postrzegany w negatywny sposób?

Ewolucja rolnictwa na przestrzeni wieków doprowadziła do wykształcenia się wielu różnorodnych modeli, typów, skali oraz form własności gospodarstwa rolnego. Niezależnie od czasu i miejsca, uniwersalną, bazową potrzebę od zawsze stanowiła koncentracja i wzrost areału ziemi uprawnej. Obraz rolnictwa na świecie jest współcześnie bardziej zróżnicowany, niż miało to miejsce pół wieku temu. Biorąc pod uwagę procesy zachodzące w przeszłości oraz wymogi wyzwań teraźniejszości i przyszłości, warto zastanowić się nad istotą ustroju rolnego trzeciej dekady XXI wieku. Jaki model rolnictwa okaże się tym dominującym: korporacja rolna czy prywatne gospodarstwo? Czy należy przewidywać stopniową unifikację form gospodarowania? A może raczej postępujące zróżnicowanie regionalne w kierunku modelu dualnego?

Od uchwalenia Ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego w Polsce minęło już ponad 20 lat. To dobry moment na ocenę sensu tej regulacji i jej przyszłości. Poszczególne etapy jej funkcjonowania wiązały się z konkretnymi wyzwaniami generującymi kolejne formalne poprawki. Wielokrotne nowelizacje przepisów doprowadziły jednak do poważnego chaosu prawnego. W jakim kierunku powinny iść zmiany? Co zrobić, by nowa ustawa regulująca ten zakres ponownie nie stała się zlepkiem przypadkowych przepisów?

Wprowadzane w ostatnich latach regulacje dotyczące kształtowania ustroju rolnego spotkały się z powszechną krytyką polskich środowisk prawniczych. Nie da się ukryć, że obecny model obrotu nieruchomościami rolnymi wymaga wprowadzenia istotnych modyfikacji. Potrzebujemy instrumentów zapobiegających nieracjonalnym podziałom gospodarstw rolnych, skutecznych narzędzi przeciwdziałania nadmiernej koncentracji gruntów rolnych oraz wzmocnienia znaczenia kwalifikacji rolniczych w ramach obrotu nieruchomościami. Na ile wymienione narzędzia znajdują zastosowanie na płaszczyźnie aktualnie obowiązujących polskich regulacji? Jakie inspiracje możemy czerpać z rozwiązań wprowadzanych przez inne państwa? Dlaczego w polskiej nauce prawa rolnego warto kontynuować badania prawnoporównawcze?