Stanowisko Zarządu ZWRP w sprawie przyszłej Polityki Spójności Unii Europejskiej

Polityka Spójności UE post-2027. Końcowy projekt Stanowiska Regionów PL, uzgodniony przez ZE EiKPS w dniu 25.05.2023.

Biorąc pod uwagę, że:

1. od blisko 20 lat Polityka Spójności jest w Polsce jednym z głównych źródeł finansowania rozwoju, w tym inwestycji publicznych, a także impulsem do pozytywnych zmian społeczno­‑gospodarczych i instytucjonalnych;
2. Polskie Regiony są aktywnymi i bardzo doświadczonymi współkreatorami i realizatorami polityki rozwoju, w tym Polityki Spójności, dostrzegającymi obszary tematyczne, w których przyniosła ona znaczące pozytywne skutki, jak i te, gdzie jej znaczenie okazało się mniejsze od spodziewanego;
3. w 2024 roku Komisja Europejska opublikuje 9. Raport Kohezyjny, w którym zaproponuje kształt Polityki Spójności po 2027 roku;

jak również w obliczu:

4. asymetrycznych terytorialnie szoków, których doświadczamy w ostatnich latach w całej UE w wyniku wielowymiarowych kryzysów;
5. dynamicznie zmieniających się uwarunkowań i megatrendów globalnych;
6. długofalowych wyzwań stojących przed kolejnymi pokoleniami Europejczyków;
7. dziejowej potrzeby integracji Ukrainy, Mołdawii i państw Bałkanów Zachodnich z UE;

Polskie Regiony włączają się w dyskusję na temat warunków brzegowych, jakie powinny być spełnione, by Polityka Spójności wzmocniła swą rolę jako katalizatora i stabilizatora pozytywnych zmian strukturalnych we wszystkich regionach UE.

W przekonaniu, że kluczowe cele Polityki Spójności są wciąż aktualne, przedstawiamy nasze pierwsze stanowisko w tej sprawie.

I. Jako traktatowy filar Polityka Spójności UE powinna:

1. stanowić główną politykę inwestycyjną UE zapewniającą długofalowy impuls rozwojowy oraz wsparcie dla strukturalnej transformacji regionów;
2. niwelować nadmierne napięcia i dysproporcje rozwojowe między obszarami wzrostu a obszarami stagnacji oraz przełamywać negatywne tendencje społeczno­‑gospodarcze na obszarach doświadczających marginalizacji, szczególnie na obszarach przygranicznych, w tym na zewnętrznych granicach UE;
3. dysponować budżetem adekwatnym do wyzwań (finansowa masa krytyczna), utrzymując co najmniej obecny udział w strukturze wieloletnich ram finansowych UE;
4. synergicznie współdziałać z innymi politykami/funduszami UE, być przez nie uzupełniana (a nie zastępowana), a także zintegrować się z II filarem Wspólnej Polityki Rolnej;
5. operować jednym funduszem (Europejski Fundusz Spójności Terytorialnej) kierowanym do wszystkich regionów UE (NUTS 2);
6. uwzględniać inne oprócz „PKB per capita” (np. dochód rozporządzalny gospodarstw domowych) miary poziomu rozwoju regionów oraz siłę wewnątrzregionalnych zróżnicowań przy określaniu skali i zasad wsparcia;
7. zapewniać wiodącą rolę władz regionalnych w przygotowaniu i zarządzaniu programami, co przybliży UE do obywateli (subsydiarność, decentralizacja, uspołecznienie) oraz umożliwi uwzględnienie zróżnicowanych terytorialnie problemów, potencjałów, potrzeb, wyzwań i celów;
8. upowszechniać zindywidualizowane podejście do kształtowania programów regionalnych, co będzie sprzyjać wzrostowi efektywności interwencji i upowszechnianiu dobrych praktyk zarządzania;
9. promować koncentrację tematyczną bez narzucania regionom struktury alokacji zasobów, a także umożliwiać im skuteczne reagowanie na zmiany otoczenia w trakcie realizacji programów (swobodniejsze przesunięcia środków);
10. podnosić odporność i zdolność reagowania regionów na szoki zewnętrzne, jednak bez finansowego angażowania się w bieżące zarządzanie kryzysami;
11. wzmacniać podmiotowość oraz zdolność instytucjonalną i finansową władz regionalnych i lokalnych jako kluczowych aktorów procesów rozwojowych, integrujących różne wiązki polityk publicznych kierowanych do wspólnot tworzących obszary funkcjonalne;
12. sprzyjać realizacji oddolnych, partnerskich i zintegrowanych przedsięwzięć kompleksowo odpowiadających na potrzeby i problemy różnych obszarów funkcjonalnych, aktywizując ich specyficzne potencjały.

II. Polityka Spójności UE powinna skoncentrować się na następujących zagadnieniach:

13. przeciwdziałanie i adaptacja do zmian klimatu, poprawa jakości środowiska, transformacja energetyczna, poprawa bezpieczeństwa energetycznego;
14. redukcja negatywnych skutków zmian demograficznych (starzenie się i depopulacja, w tym odpływ talentów);
15. poprawa warunków życia – unowocześnienie infrastruktury technicznej i społecznej, wzrost jakości i dostępności kluczowych usług publicznych (m.in. edukacja, zdrowie, rynek pracy, integracja społeczna, kultura, mobilność), a także konwersja obszarów zdegradowanych;
16. przeciwdziałanie wykluczeniu w każdej formie (społeczne, zawodowe, cyfrowe, zdrowotne, transportowe) oraz wsparcie otwartego, obywatelskiego społeczeństwa ludzi kreatywnych, kooperatywnych i z wysokimi kompetencjami;
17. budowa ekosystemów wspierających transformację gospodarki w stronę:
    1. zeroemisyjnych, bezodpadowych, zdigitalizowanych i zapewniających bezpieczeństwo dostaw przemysłów i usług stosujących innowacje technologiczne i nietechnologiczne, oparte na specyficznych zasobach i potencjałach terytorialnych;
    2. zdolnego do tworzenia trwałych i wysokiej jakości miejsc pracy sektora MŚP.

III. Mechanizm zarządzania Polityką Spójności UE powinien mieć następujące cechy:

18. pełna gotowość – uwzględniających wnioski z refleksji strategicznej i praktyki wdrażania – ram legislacyjnych na poziomie UE najpóźniej do połowy 2027 roku;
19. definiowanie i „kontraktowanie” efektów zamiast rozliczania wydatków;
20. stosowanie analogicznych zasad (np. kwalifikowalność wydatków), jak w innych politykach realizowanych w ramach zarządzania współdzielonego oraz brak dyskryminacji względem programów zarządzanych centralnie (np. pomoc publiczna);
21. odejście od reguły n+3 w przypadku stosowania instrumentów terytorialnych (promowanie zintegrowanych, wieloaspektowych i kompleksowych projektów);
22. większa swoboda (efektywność operacyjna) w realizacji programów i schematów wsparcia oraz podporządkowanie ich strategicznym celom, m.in. poprzez:
    1. redukcję obciążeń, m.in. dzięki adaptacji mechanizmów wdrożeniowych z okresu pandemii oraz zastosowaniu rozwiązań charakterystycznych dla Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (kompleksowe projekty o szerokim zakresie tematycznym);
    2. zwiększenie możliwości łączenia różnych form wsparcia;
    3. odejście od prymatu formuły konkurencyjnej przy dystrybucji środków na rzecz oddolnie przygotowanych i regionalnie uzgadnianych (negocjowanych) wiązek projektów;
    4. rozwój schematów grantowych ułatwiających małym podmiotom aplikowanie o środki, a także realizację projektów standardowych;
    5. otwarcie możliwości realizacji projektów pilotażowych/eksperymentalnych, w których ryzyko niepowodzenia będzie akceptowalne.

Niniejsze stanowisko kierujemy przede wszystkim do:
Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej, Europejskiego Komitetu Regionów, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno­‑Społecznego, a także do:
Konferencji Peryferyjnych Regionów Nadmorskich (CPMR), Rady Gmin i Regionów Europy (CEMR), Stowarzyszenia Eurocities, Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych (AEBR), Zgromadzenia Regionów Europy (AER), jak również do:
stowarzyszeń władz lokalnych i regionalnych w krajach UE i krajach współpracujących.

Wyrażamy gotowość współpracy i wymiany informacji z ww. instytucjami i organizacjami, a także z innymi zainteresowanymi podmiotami, na rzecz zapewnienia wysokiej rangi Polityki Spójności w UE po 2027 roku.

Artykuł ukazał się w Pomorskim Thinkletterze nr 2/2023. Cały numer w postaci pliku pdf (20 MB) jest dostępny tutaj.

Wydawca

Partnerzy

Partnerzy numeru