Jak efektywnie wspierać rozwój gospodarczy z poziomu regionu?

Wspieranie rozwoju regionalnej gospodarki to jedno z podstawowych zadań samorządu województwa. Uwzględnia ono m.in. pobudzanie aktywności gospodarczej oraz podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności. W ramach prowadzonej przez samorząd województwa polityki rozwoju realizowane są zadania w zakresie tworzenia warunków dla wzrostu gospodarczego, w tym kreowanie regionalnego rynku pracy, wspieranie rozwoju nauki, postępu technologicznego i innowacji oraz współpracy między sferą nauki i gospodarki. Działania te zmierzają do zapewnienia odpowiednich okoliczności dla trwałego, zrównoważonego rozwoju i budowania konkurencyjnej pozycji regionu. 

Współcześnie nasila się presja konkurencyjności pomiędzy regionami – i to nie tylko w skali Polski, ale także w wymiarze międzynarodowym. Polskie województwa rywalizują zarówno z regionami w Unii Europejskiej, jak i z regionami tych europejskich państw, które znajdują się poza strukturami UE. Jest to szczególnie ważne dla Podkarpacia – regionu położonego przy granicy zewnętrznej Unii Europejskiej i jednocześnie graniczącego z Ukrainą. Wysokie standardy przyjęte w prawodawstwie UE sprawiają, że konkurencja ta niejednokrotnie jest bardzo wymagająca. 

Aby prowadzić skuteczne działania na rzecz rozwoju gospodarczego, w pierwszej kolejności należy poznać regionalne uwarunkowania. Dlatego też istotne miejsce w opracowywanych przez samorząd województwa materiałach diagnostycznych zajmuje opis i charakterystyka regionalnej gospodarki, z uwzględnieniem tła krajowego i europejskiego. Specyfika gospodarcza polskich regionów jest różna, a co za tym idzie – zróżnicowane są potrzeby i możliwości wzmacniania gospodarki. W przypadku województwa podkarpackiego wyraźnie widoczny jest jego profil przemysłowy, o długich tradycjach sięgających Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP), oraz wyższe niż średnio w kraju nakłady na B+R i sieciowanie współpracy podmiotów gospodarczych. Stąd relatywnie wysoka pozycja regionu we wskaźniku innowacyjności. 

Analiza gospodarcza polskich regionów jest różna, a co za tym idzie – zróżnicowane są potrzeby i możliwości wzmacniania gospodarki. W przypadku województwa podkarpackiego wyraźnie widoczny jest jego profil przemysłowy oraz wyższe niż średnio w kraju nakłady na B+R i sieciowanie współpracy podmiotów gospodarczych. 

Takie rozeznanie pozwala projektować działania dostosowane do regionalnych uwarunkowań. Szczególne znaczenie wśród dokumentów przyjętych przez Samorząd Województwa Podkarpackiego ma Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2021-2030. Dokument ten, przyjęty w styczniu 2022 r., nie tylko wpisuje się w warunek podstawowy dla celu 1. polityki spójności, ale też stanowi regionalny program rozwoju gospodarczego. Oprócz określenia regionalnych inteligentnych specjalizacji oraz kluczowych technologii, stworzono matrycę przedstawiającą rolę i zadania poszczególnych uczestników gospodarczego ekosystemu regionu. Identyfikacja ta pozwala na precyzyjne wskazanie, które cele są realizowane komplementarnie i gdzie można uzyskać efekt synergii. Istotne są tutaj integracja działań i moderowanie aktywności różnych podmiotów na rzecz rozwoju gospodarczego. 

Samorząd województwa posiada wiele instrumentów, które oddziałują na gospodarkę. Należą do nich w pierwszej kolejności środki finansowe skierowane na rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w ramach alokacji dostępnych w programach regionalnych, finansowanych z polityki spójności UE. Obecnie polskie regiony zarządzają samodzielnie już trzecią edycją programów regionalnych. Wcześniej uczestniczyły we wdrażaniu komponentów regionalnych w ramach programu krajowego, a jeszcze w okresie przedakcesyjnym – w ramach komponentów programu PHARE (ang. Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies). Można z całą odpowiedzialnością stwierdzić, że polskie województwa mają spore doświadczenie we wdrażaniu środków finansowych polityki spójności skierowanych dla przedsiębiorców. 

W poszczególnych okresach programowania wsparcie dla regionalnej gospodarki było ukierunkowane na różne cele. W pierwszym wspierano transformację polskiej gospodarki i tworzono warunki dla powstawania przedsiębiorczości. Następnie wzmacniano konkurencyjność sektora MŚP i rozwijano infrastrukturę B+R, a w dalszej kolejności koncentrowano się na podniesieniu innowacyjności. Obecnie gros działań skierowanych jest na przeprowadzenie transformacji energetycznej podmiotów gospodarczych, rozwój technologii informatycznych i automatyzacji, wdrażanie założeń gospodarki obiegu zamkniętego oraz dalszy rozwój sfery B+R. 

Samorząd województwa posiada wiele instrumentów, które oddziałują na gospodarkę. Należą do nich w pierwszej kolejności środki finansowe skierowane na rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w ramach alokacji dostępnych w programach regionalnych, finansowanych z polityki spójności UE. Obecnie polskie regiony zarządzają samodzielnie już trzecią edycją programów regionalnych. 

Niezbędnymi czynnikami stymulującymi rozwój przedsiębiorczości i wzmacnianie innowacyjności są: proces przedsiębiorczego odkrywania oraz identyfikacja inteligentnych specjalizacji. Stanowią one ograniczoną liczbę priorytetów gospodarczych, bazujących na regionalnych zasobach i pozwalających na powiązanie gospodarki regionu z otoczeniem zewnętrznym. Umożliwiają odpowiednie ukierunkowanie środków i dostosowanie instrumentów wsparcia do obszarów kluczowych dla budowania konkurencyjności. W województwie podkarpackim za inteligentne specjalizacje uznano: lotnictwo i kosmonautykę, motoryzację, informację i telekomunikację oraz jakość życia, na którą składają się cztery podobszary: turystyka zrównoważona, żywność wysokiej jakości, usługi i produkty medyczne oraz wzmacniające kondycję, a także energia przyjazna środowisku. Są one obecnie filarem rozwoju społeczno-gospodarczego Podkarpacia. Dodatkowo, prowadzone analizy pozwalają identyfikować zjawiska zachodzące w gospodarce i podejmować adekwatne interwencje, co jest szczególnie istotne w sytuacji dynamicznych transformacji, wywołanych przez kryzysy zewnętrzne (pandemię COVID-19 czy wojnę w Ukrainie). 

Bardzo ważnym instrumentem oddziaływania na gospodarkę są środki z instrumentów zwrotnych, które pozostają w dyspozycji samorządu województwa. Pula jest już znacząca, przez co ich rola, biorąc pod uwagę możliwe scenariusze dotyczące przyszłości polityki spójności UE, będzie wzrastać. Samorządy województw powołały spółki samorządowe – fundusze rozwoju, którym powierzyły operowanie środkami zwrotnymi. Są to obecnie podstawowe instrumenty w postaci poręczeń kredytowych, kredytów i pożyczek. W przyszłości fundusze rozwoju powinny rozwijać także bardziej skomplikowane instrumenty, w tym wejścia kapitałowe. Będzie to wyjątkowo ważne dla dalszego rozwijania ekosystemu start-upowego w regionach. Jednak aby przejść od pożyczki do wejścia kapitałowego, musi nastąpić przełom – przyjęcie postawy gotowości na stratę, co w polskim i europejskim systemie wsparcia przedsiębiorczości z wykorzystaniem środków publicznych jest niezwykle trudne. Obecnie pomoc dla projektów innowacyjnych praktycznie nie dopuszcza ryzyka niepowodzenia. Może jest to jedna z przyczyn wciąż niskiej innowacyjności gospodarek polskich regionów. 

Innym znaczącym instrumentem wspierania rozwoju gospodarczego pozostają agencje rozwoju, parki przemysłowe czy parki przemysłowo-naukowe. Tworzone są inkubatory przedsiębiorczości, w tym te akademickie. Do jednego z podstawowych wyzwań stojących przed województwami podobnymi do Podkarpacia należy zatrzymanie potencjału ludzi młodych w regionie. Stąd tak dużą wagę przywiązuje się do tworzenia możliwości rozwoju, m.in. dla absolwentów uczelni wyższych. Służyć temu mają również programy start-upowe, realizowane przy zaangażowaniu samorządów. 

Aby przejść od pożyczki do wejścia kapitałowego, musi nastąpić przełom – przyjęcie postawy gotowości na stratę. Obecnie pomoc dla projektów innowacyjnych praktycznie nie dopuszcza ryzyka niepowodzenia. Może jest to jedna z przyczyn wciąż niskiej innowacyjności gospodarek polskich regionów. 

Wyzwaniem pozostaje też ściślejsze powiązanie nauki z biznesem. Szkoły wyższe w coraz większym stopniu uwzględniają w swoich programach kształcenia gospodarczy profil regionu. Mankament stanowi jednak zbyt małe wykorzystanie bazy laboratoryjnej uczelni do wsparcia technologicznego rozwoju firm. MŚP nadal nie znają oferty i możliwości badawczych uczelnianych laboratoriów, natomiast wiele wydziałów ma problem z otwarciem się na realizację badań zlecanych przez przedsiębiorstwa. Próbując zmierzyć się z tą luką w systemie, samorząd województwa powołał Podkarpackie Centrum Innowacji (PCI), które ma za zadanie: wdrażać programy grantowe na badania prowadzone na podkarpackich uczelniach, sieciować laboratoria i infrastrukturę badawczą, pomagać w akredytacji jednostek badawczych oraz wspierać młode osoby poprzez szkolenia, konferencje, webinary i rozwój pomysłów biznesowych. 

Samorządy województw zwracają większą uwagę także na umiędzynarodowienie gospodarki. Pozyskiwanie inwestorów zagranicznych i ich włączenie w system regionalnej gospodarki to zadania realizowane przez Centra Obsługi Inwestora i Eksportera (COIE). Współpracują one z partnerami krajowymi, głównie z Polską Agencją Inwestycji i Handlu (PAIH), ale również z oddziałami Agencji Rozwoju Przemysłu (ARP), zarządzającymi Specjalnymi Strefami Gospodarczymi (SSE). COIE kooperują obecnie z wieloma partnerami zajmującymi się lokowaniem inwestycji, a dzięki współpracy z samorządami lokalnymi posiadają informacje o dostępnych pod inwestycje nieruchomościach. Za pośrednictwem wypracowanych mechanizmów współdziałania są one w stanie wspierać proces inwestycyjny na każdym jego etapie. Obecnie rozwijana jest także oferta dla regionalnych firm, które myślą o eksporcie. Organizowane są szkolenia, spotkania dotyczące specyfiki poszczególnych rynków czy też świadczone są usługi poszukiwania partnerów gospodarczych z zagranicy. W ramach projektu realizowanego przez samorząd województwa prowadzone są zagraniczne misje gospodarcze, a przedsiębiorcy mają możliwość udziału w targach. 

Samorząd Województwa Podkarpackiego aktywnie działa na rzecz budowania międzynarodowych partnerstw gospodarczych. Uczestniczy w Stowarzyszeniu Sieć Regionów Europejskich wykorzystujących Technologie Kosmiczne NEREUS; uzyskał status Regionalnej Doliny Innowacji oraz przystąpił do Europejskiej Sieci Współpracy Regionów na Rzecz Badań i Innowacji (European Regions Research and Innovation Network – ERRIN), której celem jest łączenie regionalnych i lokalnych interesariuszy w obszarze badań i innowacji, a także wzmocnienie wymiaru regionalnego i lokalnego w polityce europejskiej w zakresie badań i innowacji. Zaangażowanie samorządu w tych gremiach ma torować drogę dla większego uczestnictwa przedsiębiorców z regionu w relacjach międzynarodowych oraz przyczyniać się do wzrostu poziomu innowacyjności gospodarki. 

Z perspektywy samorządu regionalnego bardzo ważne jest sieciowanie współpracy, np. poprzez rozwijanie inicjatyw klastrowych. W województwie podkarpackim istnieje 29 klastrów, w tym dwa mające status Krajowego Klastra Kluczowego (KK). Kooperacja z klastrami przebiega na wielu płaszczyznach – to wspólnie organizowane panele i konferencje, pomoc w aplikowaniu do projektów zewnętrznych czy organizacja wizyt i misji gospodarczych oraz wyjazdów przedstawicieli klastrów na konferencje i spotkania. Poprzez współdziałanie zarówno z podmiotami zarządzającymi klastrami, jak i izbami gospodarczymi oraz innymi podmiotami zrzeszającymi przedsiębiorców, samorząd ma możliwość prowadzenia rzeczywistego dialogu z przedstawicielami biznesu. 

Samorząd Województwa Podkarpackiego aktywnie działa na rzecz budowania międzynarodowych partnerstw gospodarczych. Uczestniczy w Stowarzyszeniu Sieć Regionów Europejskich wykorzystujących Technologie Kosmiczne NEREUS; uzyskał status Regionalnej Doliny Innowacji oraz przystąpił do Europejskiej Sieci Współpracy Regionów na Rzecz Badań i Innowacji. Zaangażowanie samorządu w tych gremiach ma torować drogę dla większego uczestnictwa przedsiębiorców z regionu w relacjach międzynarodowych oraz przyczyniać się do wzrostu poziomu innowacyjności gospodarki. 

Wysoko rozwinięte gospodarki opierają się na dobrze funkcjonującej sieci instytucji otoczenia biznesu (IOB). W województwie podkarpackim staramy się rozwijać potencjał i wzajemną kooperację IOB oraz wspierać profesjonalizację świadczonych przez nie usług. Realizowany w poprzedniej perspektywie projekt miał na celu zwiększenie podaży usług dla MŚP ze strony regionalnych IOB. Chodzi o to, aby zapewniać profesjonalne usługi zorientowane na konkretne potrzeby podmiotów gospodarczych, mające charakter rynkowy, a nie poprzestawać wyłącznie na realizacji tych podstawowych. W dalszym ciągu potrzebne jest doskonalenie usług rozwojowych w zakresie transferu technologii, sieciowania współpracy czy wsparcia ochrony przemysłowej. Obecnie sprawdzane są możliwości tworzenia ścieżek rozwojowych przy wykorzystaniu potencjału regionalnych instytucji otoczenia biznesu. Jako przykład można wskazać koncepcję rozwoju start-upów – od inicjatyw wspieranych przez PCI, poprzez programy realizowane w Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, a następnie skalowane przy udziale środków z Podkarpackiego Funduszu Rozwoju (PFR). Dzięki zaangażowaniu instytucji samorządu województwa uzyskuje się możliwość dłuższej współpracy z danym podmiotem, a przez to zmniejsza ryzyko inwestycyjne. 

Samorząd województwa stara się efektywnie wpływać na rozwój regionalnej gospodarki. Jest to aktywność wielostronna, ale wymaga stałego orientowania się na procesy zachodzące w gospodarce i doskonalenia posiadanych instrumentów oddziaływania. Jestem przekonany, że doświadczenie samorządu województwa i coraz lepsza współpraca z podmiotami gospodarczymi będą przynosić pozytywne efekty rozwojowe, a konkurencyjność polskich województw będzie się poprawiać. 

Artykuł ukazał się w „Pomorskim Thinkletterze” nr 1(20)/2025. Cały numer w postaci pliku pdf (10 MB) jest dostępny tutaj.
Dofinansowano ze środków Polsko‑Amerykańskiej Fundacji Wolności w ramach Programu „Pro Publico Bono”.

Wydawca

Partnerzy

Partnerzy numeru